Bir-kaç gün önce, gazetelerde, “Ä°ngiltere’de ÅŸeriat mahkemeleri kuruldu” baÅŸlığıyla bir haber yayınlandı. Bu haberi okuyan hemen herkes, (iki tarafın kabulüne baÄŸlı olsa da), Ä°ngiltere’deki mahkemelerde, artık, Ä°slam hukuk kurallarının geçerli olacağı/uygulanacağı ÅŸeklinde algıladı. Öncelikle, haberin içeriÄŸiyle baÅŸlığının uyumlu olmadığını, daha doÄŸrusu, Ä°ngiltere’de, ÅŸeriatın uygulamaya geçmediÄŸini belirtmem gerekir.

Haberin tamamı okunduÄŸunda, Ä°ngiltere’nin, “özel hukuka iliÅŸkin bir uyuÅŸmazlıkta, tarafların, uyuÅŸmazlığın çözümünde Ä°slam hükümlerinin uygulanmasını kabul etmeleri durumunda, Ä°slam hukuku kurullarının uygulanabileceÄŸi”nden ibaret olduÄŸu görülmektedir. Bu uygulamanın batı hukuk sistemindeki karşılığı ise, “tahkim”dir. Tahkim, devlet mahkemelerinin yanında, tarafların –özel hukuka tabi uyuÅŸmazlıklarda- kendilerinin belirleyeceÄŸi kiÅŸiyi/kiÅŸileri (özel) hakem/hakim olarak seçmesi ve bu kiÅŸinin uyuÅŸmazlık konusunda karar vermesidir. Tarafların seçeceÄŸi hakemin hakimlik ÅŸartlarını taşıması zorunlu olmadığı gibi, eÄŸitim seviyesi de önem taşımamaktadır. Bir muhtar, öÄŸretim görevlisi, öÄŸretmen, avukat vs. herhangi bir kiÅŸi hakem olabileceÄŸi gibi, Ticaret Odası, Sanayi odası, TÜSÄ°AD, MÜSÄ°AD vs. gibi kurumlar da hakem olabilir.

Tahkimde, uyuÅŸmazlık durumunda taraflar, (uyuÅŸmazlıktan önce veya sonra) uyuÅŸmazlığın çözümünde uygulanacak hukuk kurallarını, (kamu düzenine aykırı olmamak kaydıyla) kendileri tayin ederler. Tahkimin alanı “özel hukuk” iliÅŸkileriyle sınırlı olup, kamu hukukuna iliÅŸkin uyuÅŸmazlıklar, tahkimin kapsamı dışındadır. “Özel hukuk” iliÅŸkileri ise, devletin egemenlik haklarıyla doÄŸrudan ilgisi olmayan, “kiÅŸiler arasındaki” iliÅŸkilerdir. Devlet, kiÅŸiler arasındaki iliÅŸkileri, kendilerinin koyacağı prensipler dairesinde ve kendilerinin tayin edeceÄŸi (özel) hakemler eliyle görülmesini saÄŸlamak suretiyle, bir yandan yargının yükünü hafifletirken, diÄŸer yandan, özel yargılamayı kabul etmediÄŸi için iÅŸleri sürüncemede bırakan sisteme yönelik ağır eleÅŸtirileri de hafifletmeye çalışmaktadırlar.

Dünyanın hemen her yerinde, devlet mahkemelerinin ağır iÅŸleyiÅŸi ve yargıçların, beklentileri karşılayabilecek düzeyde birikime sahip olmamaları nedeniyle, tahkimin (özel mahkemenin) uygulama alanı, hemen her geçen gün geniÅŸlemektedir.  Uluslar arası ÅŸirketler, muhtelif ülkelerdeki ticari faaliyetlerinde, “tahkim ÅŸartı” kabul edilmeden sözleÅŸme imzalamaya yanaÅŸmamaktadır. UyuÅŸmazlık durumunda, ihtilaf, önceden karlaÅŸtırılan hakeme götürülmekte, (genellikle uluslar arası nitelikte) bu hakem kuruluÅŸları/heyetleri de, uyuÅŸmazlığı (oldukça) “kısa süre” içinde sonuçlandırmaktadırlar.

Ä°ngiltere’deki ÅŸeriat mahkemelerinin niteliÄŸi de, “tahkim”den baÅŸka bir ÅŸey deÄŸildir. Taraflar, kendi aralarındaki kiÅŸisel (özel hukuk) uyuÅŸmazlıkta, Ä°slam hukuk kurallarının uygulanmasını istediÄŸi takdirde, Ä°ngiltere, bu kuralların uygulanmasına izin vermektedir. Haber içeriÄŸinden de anlaşılacağı üzere, bu mahkemelerin (özel hakemlerin) görev alanı, sadece “özel hukuk” iliÅŸkilerine mahsustur. Yani, alım-satım, kiralama, vekalet, miras, gibi iliÅŸkilerdir. Haber içeriÄŸine göre, getirilen yeni düzenlemenin, kamu hukukuna iliÅŸkin uyuÅŸmazlıklar için uygulama imkanı bulunmamaktadır. Ä°ngiltere ceza yasaları kapsamında iÅŸlenen suçların takibi/soruÅŸturulması, yargılaması ve cezalandırılması vs. (diplomatik dokunulmazlık vs. gibi istisnalar hariç) “münhasıran” Ä°ngiltere mahkemelerine aittir. Kamu hukukuna iliÅŸkin ve Ä°ngiltere’nin egemenlik yetkisinin bir sonucu olan bu yetkilerin, tahkime (özel mahkemelere) devri mümkün bulunmamaktadır.

Bu yeni düzenleme, özel hukuka iliÅŸkin uyuÅŸmazlıkların tamamı için de, mutlak bir serbesti getirmemekte, bu kararın geçerliÄŸi, (hayata geçirilmesi) resmi bir mahkemenin bu kararı onaylamasına baÄŸlı bulunmaktadır. Hakem karar verdiÄŸinde, bu kararın, diÄŸer hakem kararlarında olduÄŸu gibi, “resmi bir mahkeme” tarafından onaylanması (uygun bulunması) gerekmektedir. ÖrneÄŸin, kadın ve erkekler için farklı oranlar öngören Ä°slam miras hukukuna iliÅŸkin “hakem kararlarının” (ÅŸeriat mahkemelerinin), resmi mahkemeler tarafından onaylanıp-onaylanmayacağı zaman içinde görülecektir. Ä°ngiltere’deki uygulamanın tek farkı, taraflar arasında uygulanacak “maddi hukuka” iliÅŸkin hakem kararlarıyla ilgili uygulama alanının, biraz daha geniÅŸletilmiÅŸ olmasıdır.

Batı hukuk sisteminde, tahkimin geliÅŸim sürecine bakıldığında, bu uygulamanın, son derece olaÄŸan bir durum olduÄŸunu belirtmek gerekir. Zira, tahkimin (özel mahkemelerin/özel hakimlerin) alanı sürekli geniÅŸlemektedir. Bu gün için “kamu hukuku” alanında olduÄŸu kabul edilen pek çok konunun, zamanla, (devletin müdahalesini zorunlu kılmadığı için) bu alandan çıkarılacağı, kamu hukuku iliÅŸkilerini de kapsayacağı kanısındayım.[1] Bununla birlikte, özel hukuk iliÅŸkileriyle sınırlı da olsa, Ä°ngiltere’nin bu yeni düzenlemesinin, “kamu düzenini ihlal edeceÄŸi” gerekçeleriyle, ciddi bir tartışma yaratacağı kuÅŸkusuzdur.

Devlet, kiÅŸiler arasındaki “özel hukuk iliÅŸkilerine”, kendi belirlediÄŸi kuralları dayattığında, taraflara baÅŸka bir seçenek bırakılmadığı için, adalet duygusu zedelenmektedir. Türkiye’de, özel hukuk alanındaki  bazı kurallar, ciddi travmalara yol açıştır. ÖrneÄŸin, Medeni kanunumuz, (bu kanunun kaynağı, Ä°sviçre Medeni kanununun), katolik mezhebinin etkisi altında, boÅŸanmayı imkansız hale getirmiÅŸtir. EÅŸler boÅŸanamadığı için, gayrı resmi evlilikler çoÄŸalmış, bu durum, “zina” suçunda ve “gayrı meÅŸru” çocuk sayısında patlamaya yol açmıştır. Bu yanlışlık, uzun yıllar sonra giderilebilmiÅŸtir. Devletin, “aşırı müdahaleci” tutumu, devlete olan saygıyı ve güveni de zedelemektedir.

GeniÅŸ anlamda, halkın mutluluk ve refahını tesis amacıyla kurulan bir örgütün (devletin), onu mutsuz kılacak davranışlarda bulunması, devletin kuruluÅŸ felsefesine aykırıdır. Devletin talepleri ile halkın talepleri çatıştığında, halkı deÄŸiÅŸtiremeyeceÄŸimize (yerine baÅŸka bir halk ithal edemeyeceÄŸimize) göre, deÄŸiÅŸmesi gereken devletin kuralları olmalıdır. Ä°ngiltere, zaten benimsediÄŸi “tahkim” uygulamasından ve müslüman vatandaÅŸların inancını deÄŸiÅŸtiremeyeceÄŸi gerçeÄŸinden hareketle, sadece uyuÅŸmazlığın taraflarını ilgilendiren, (Ä°ngiltere’yi ilgilendirmeyen) özel hukuk iliÅŸkilerinde, (müslüman) iki tarafa, kendi kültürlerinin ürününü “dayatmadan” vazgeçmiÅŸtir.

Müslüman Ä°ngiliz vatandaÅŸlarının, özel hukuk iliÅŸkilerinde, özel hakem seçerek, islam hükümlerini uygulaması, Ä°ngiltere açısından (hiçbir) tehdit oluÅŸturmamaktadır. Ä°ngiltere’nin, bu uygulamayı, sadece müslüman vatandaÅŸlarının mutluluÄŸu için yapmış olabileceÄŸi gibi, “baÅŸka amaçları” olabileceÄŸini de düÅŸünmek gerekir. Gerçekten, müslümanların çoÄŸunlukta olduÄŸu, (Ä°ngiltere’nin geçmiÅŸte sömürgeleri olan) yakından ilgilendiÄŸi, geniÅŸ bir “Ä°slam coÄŸrafyası” vardır.[2] BilindiÄŸi gibi, bu ülkelerin bir kısmında, (bazılarında özel hukuk hükümleriyle sınırlı olsa da), Ä°slam hukuku kuralları uygulanırken, bir kısmında ise, (islamdan tamamen soyutlanmış) “laik hukuk” kuralları uygulanmaktadır. Ä°ngiltere’deki bu uygulamanın “baÅŸarılı” olması durumunda, bu modelin, (ileride) Ä°slam ülkelerine “ihracı” da düÅŸünülmüÅŸ olabilir. Bu projeyle, islam hukukunu uygulayan ülkelerdeki Ä°slam hukukunun uygulama alanını geniÅŸ ölçüde daraltılırken, bu hükümleri hiç uygulamayan ülkelerde, kısmi bir özgürlük tanınmak suretiyle, (Ä°slam hukuku uygulanmasına iliÅŸkin) radikal talepler için “çözülme” süreci amaçlamış olabilir. Bu yeni düzenlemenin, uygulamasını,  sonuçlarını ve geliÅŸimini, hep birlikte göreceÄŸiz.

---