Okul tarih kitaplarında Sadrazam Said Halim Paşa’nın görüşlerine yer verilmemesi önemli bir döküman eksikliğidir. 29. Sh’da Said Halim Paşa’ya Paris sefiri tarafından çekilen telgraf bulunmaktadır. Paşa telgrafı aynı zamanda kendi düşünceleri olarak Talat, Enver Paşalar ve diğer ileri gelenler önünde okur. “Ellerinizi, ayağınızı öpeyim, harbe girmeyiniz. Bilhassa Maren savaşından sonra Almanların başarılı olamayacakları yüzde yüz meydana çıkmıştır. İslamiyet’i ikinci bir Granada hezimetine uğratmayınız.” içerikli telgrafla Talat ve Enver paşa sadece alay etmişlerdir.

Zamanın diğer önemli kişilerinden biri Mustafa Sabri Efendidir. Meclisi Mebusanda yedi saat süren konuşması kendisine büyük ün kazandırdı. Bu şahıs medrese âlimleri arasında çok az bulunan bir yazar, fena olmayan bir hatiptir. Bir konuşmasında İttihatçılara hücum ederken Talat Paşa “Efendi, size Şeyhül İslamlık vermediğimiz için muhalefet ediyorsun!” sataşmasına karşı: “İktidar makamını istemek bir cinayet ise, siz cürm-ü meşhut halinde bulunuyorsunuz!” cevabını vermesi cidden bir sehl-i mümtenidir. Hatırladığıma göre 1960 yıllarında öğrencilere Lise ders kitabı olarak okutulan “Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi-Enver Ziya Karal” kitabında Said Halim Paşa v.b.devlet adamlarının resimleri varsa da tarihimizdeki rolleri hakkında bilgi yoktur.

Mevlanzade Rıfat, bu değerli eseriyle tarihimizin az bilinen çok hareketli bir devrini aydınlatarak büyük bir görev yapmıştır.Yalnız o karışık devri  siyasi,teknolojik veya eğitsel yönden aydınlatacak pek çok esere ihtiyaç vardır.Özellikle Avrupa’nın Aydınlanma Devri ile bizdeki sultanları öldürmeye,kuklalaştırmaya kadar varan fetretlerin karşılaştırılması çok önemli sonuçlar sağlayacaktır.. 
                                                                22.05.10
(*) Almanya E. Eğitim ateşesi 
_____________
[1] Bu yazı bir bakıma Mevlanzade Rıfat’ın “Türkiye İnkılâbının İçyüzü” kitabının çok kısa bir tanıtımıdır. Yazar, Sultan Mehmet Reşat’ın adamı olduğu suçlaması ile 12 yıl hapis ve sürgün cezasına çarptırılmıştır. Daha sonra sürgünde olduğu Yemen’den İstanbul’a dönerek Serbesti gazetesini yayımlamıştır. Tekrar sürgün cezalarından sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından yurtdışına sürülen 150 kişiden biri olmuştur. Hayatının son zamanlarını Halep’te geçirerek 1930’da Suriye’de vefat etmiştir. 5 adet önemli eserlerinin sonuncusu Tarihçe’dir. Elimizdeki eser 1914-1920 yıllarındaki önemli tarihi olaylar üzerine yazılmıştır. Bu eserin önemli yönü şahısları diyaloglarla konuşturması ve tarihi belgelere dayanmasıdır.
[2] Dinin insan hayatında etken olmaması için bazı devlet adamları doğrudan onu engellemeye aşağıdaki belgelerde görüldüğü gibi engellemişlerdir:
Eşref Edip Bey, 1943 yılında kendi çıkardığı Sebilür Reşat dergisi yayınları arasında “Hz. Muhammed’e Dair” adıyla sade bir kitap neşreder….. Kitap Dâhiliye Vekâleti Matbuat Umum Müdürlüğü kararıyla derhal toplatılır. Eserin sahibince yapılan itiraza Matbuat Umum Müdürü Vedat Nedim Tör’ün cevabı şöyledir: “Biz her ne şekil ve surette olursa olsun memleket dahilinde dini yayın yapılarak dini bir atmosfer yaratılmasına ve gençlik için dini bir zihniyet fideliği vücuda getirilmesine taraftar değiliz….. (Vakit Gazetesi-11 Ekim 2009 Pazar) Bu belgeler yanında fiilen  yapılan baskıları saymak ciltlerle kitap dolduracaktır.
[3] İnsanlar hangi bilim ve teknik alanında olursa olsunlar onları sadece gayretleri yükseltir. Yükselme devri Osmanlısı ile Gerileme Devri Osmanlısı arasındaki fark kalite farkıdır. Avrupalı özellikle silah yapımında Osmanlıyı hızla geçmişken biz bugün olduğu gibi o zamanda sadece ithalata bağlı kalmışız. Maalesef bütün  teknik yenilikler onlardan gelmiştir. Yakın bir zamanda ülkemize Alman cumhurbaşkanı gelmiştir ve bizden güneş enerjisi alacaklarını bildirmişlerdir. Bu güneş enerjisinin aküde biriktirilerek bir meta haline getirilişidir. Onların yaptıkları teknolojik yenilikleri saymakla bitiremeyiz. Şuna inanmalıyız ki bir millet İngiliz, Fransız, Alman olmakla yükselemez; ancak çalışan, düşünen insanlar yükselebilir.