OSMAN  FURKAN                                    

                     Eskimalatya (Battalgazi Ä°lçesi)’nın  kadim bir yerleÅŸim merkezi olduÄŸu bilinmektedir. Malatya’nın ÅŸu anda bulunduÄŸu merkez, Eskimalatyalıların bahçeleri ve yazlıklarının bulunduÄŸu Asbuzu bölgesidir. Harputta karargahı bulunan Hafız PaÅŸa komutasındaki Osmanlı Ordusu, 1838 yılında  Karargahını Eskimalatya’ya taşımıştır. Ordu 1838-1939 yıllarını Eskimalatyada  halkın evlerinde geçirdiÄŸinden ÅŸehir halkının bir kısmı iki sene Asbuzudaki yazlıklarında yaÅŸamıştır. Ordunun ayrılmasını müteakib halk yıpranmış evlerine dönmiyerek Asbuzu da kalmıştır. Zamanla civardan gelen insanlarla yeni bir merkez, yani ÅŸimdiki Malatya kurulmuÅŸtur. Yeni Malatya Osmanlının son döneminde MaraÅŸ Sancağından Elazığ  

sancağına baÄŸlanmış ve Cumhuriyetin ilk yıllarında 20 Nisan 1924 TeÅŸkilat-ı Esasiye Kanununun  89. md. uyarınca Elazığ’dan ayrılarak Ä°l yapılmıştır. 
             
               Malatya’ya  Cumhuriyet  döneminde  çeÅŸitli  yatırımlar yapılmaya   baÅŸlanmış; 1925’te Tütün Atölyesi açılmış,1930’da Demiryolu  baÄŸlanmış, 1936’da Sümerbank  Fabrikas’ ı ve  1939’da da Sigara Fabrikası  hizmete açılmıştır. 1954 yılında Åžeker Fabrikası kurulmuÅŸtur.

                Demiryolu ve erken dönem  sanayi yatırımları dolayısıyla ÅŸehir cazibe merkezi  haline  gelmiÅŸ  ve bölgeden ciddi  nüfus almıştır. Özellikle Elazığ, Adıyaman, Sivas ve Bingöl gibi komÅŸu illerden göç almıştır. Ancak anılan göçün, kent  merkezlerinden  olmayıp  kentlerin  kırsalından olduÄŸunu vurgulamak gerekir. Malatya bugün de göç almaktadır. Ancak bu göç daha çok  DoÄŸu ve  GüneydoÄŸu bölgesindendir.

                .Cumhuriyetin Ä°lk yıllarından itibaren de göç  vermektedir. Bu göç  kentin   merkez  ve ilçelerinden ağırlıklı olarak Ä°stanbul, Bursa, Ä°zmir ve Adana illerine veya Türkiyenin  her iline gerçekleÅŸmektedir. Malatya  göç konusunda  gözü kara ve yürekli insanların kenti. Aynı zamanda teÅŸebbüs  kabiliyetleri  yüksek  insanların ÅŸehri.Dünyanın her yerinde Malatyalı kolonilerle karşılaÅŸmak mümkün. Bir ÅŸeyi de  atlamamak gerekir. 44, 044, 444 plakalı nerede araç  görürseniz Malatyalı olarak sahip çıkabilirsiniz. Böylesi  bir ortak tutkuya, belki de mensubiyet  ÅŸiarı olarak bakmak gerekir. Ayrıldıkları ÅŸehirleriyle baÄŸlarını canlı olarak sürdürürler; yazları  kentin nüfusu dikkat çekici olarak artar.

                Kentin yerli nüfusunun  göçle kentlerinden ayrılmaları  kentin sosyo-kültürel  hayatını  etkilemiÅŸtir. Bugün kentin sosyo-kültürel yaÅŸamını  kentin aldığı göç nüfusu üretmektedir. Kent merkezinde yaÅŸayan nüfusun dörtte birinin  Malatyalılardan oluÅŸtuÄŸundan hareketle 2000‘li yılların ortalarında – Malatyada  MALATYALILAR   YARDIMLAÅžMA VE   DAYANIÅžMA DerneÄŸi- adında  ilginç  bir dernek kurulmuÅŸtur. Kozmopolit  sosyal ve kültürel  yapısıyla Malatya çok dinamik bir kent, canlı bir ticari hayatı var, adeta bölgenin ticaret merkezi.. Bir baÅŸka faktör de ÅŸehrin ana ulaşım aksı üzerinde bulunmasıdır. Ülkenin kuzeydoÄŸusunun  güneye, doÄŸu ve güneydoÄŸusunu batıya ulaÅŸtıran yol, Malatya’dan geçmektedir.

                Åžehrin kültürel hayatını tanımlamak için- doÄŸunun batısı, batının doÄŸusu- denilmektedir.Bu durum   kentin sosyo-kültürel  hayatına ve üretilen araçlarına bakıldığında  ve bölge kentleriyle mukayese edildiÄŸinde çarpıcı olarak görülmektedir.7 günlük  gazete, 3 haftalık gazete,8 aylık dergi, 15 yerel  radyo ve  2’si uydu 4’i de yerel  olmak üzere  6 tv. yayını kentin kültürel  canlılığının göstergelerindendir.Yukarıda vurgulanan Cumhuriyetin kuruluÅŸ yıllarında  gerçekleÅŸtirilen  ulaşım ve sanayi  yatırımları ve  Ä°smet  Ä°nönü’nün  Malatyalı  olması, Cumhuriyetin amaçladığı sosyo-kül türel deÄŸerlerin   deÄŸiÅŸim ve dönüÅŸümü  bölge kentleri arasında  Malatyalılar tarafından belirgin olarak benimsenmiÅŸtir. 1970’li yılların ortalarına kadar Malatya muhafazakar CHP’li kent olarak bilinmektedir. Malatya’nın  sivil toplum örgütlenmesi, örgütlü muhalefet kültürü, muhalif bir dile sahip olmasında, batılı deÄŸerlerle Cumhuriyetle birlikte tanışması  ve bunu sosyo-kültürel iliÅŸkilerine taşıması  unutulmamalıdır.  
    

              70’li yılların ikinci yarısından itibaren siyasal duruÅŸunu  büyük oranda  muhafazakar  saÄŸ  partiler  lehine  deÄŸiÅŸtiren Malatya’nın bu deÄŸiÅŸiminde (M. Said Çekmegil'in yakın arkadaÅŸları) Korkut Özal ve Turgut Özal’ın etkisi vurgulanmalıdır. Yine aynı dönemde yerel  din anlayışına muhalif bir din anlayış ve kültürünün  kentin düÅŸünce dünyasına  kattığı zenginlik  de gözardı edilmemelidir. Anılan dini anlayış çok kısa zamanda Ülkenin ilgili çevrelerince paylaşılarak adeta bir ekole dönüÅŸmüÅŸtür: Malatya, (Çekmegil) ekolüne...

                                                                                                               OSMAN  FURKAN